ستراتییجییەیەک بۆ پاراستن و پێشخستنی کیانی ھەرێمی کوردستان (٢٠| ١٢| ٢٠٢٠)

چارەسەریی تەنگژەی دارایی هەرێم لە هەولێر و سلێمانییە بە داهات ڕێکخستن بە پاکی و پشت بەخۆبەستن بە تەبایی و بە دلسۆزی بۆ گەلی بەسەبر و نیشتمانی بریندار *
{لە سونگەی هەست کردن بە دژواریی ڕەوشی هەرێمی کوردستان و عیراق و ناوچەکە، ئەم شڕۆڤە و پێشنیارەم لە شێوەی (ستراتیجییەک)، وەک ڕاوێژێکی خۆبەخشانە لەپێناوی چارەسەرییەکی ڕیشەیی تەنگژەی دارایی و باری ناتەبایی و دۆخی پەرتەوازەیی هەرێم، لە ڕێکەوتی (٢٠| ١٢|٢٠٢٠)، لە ڕێگەی دۆستێکی هێژاوە، ئاراستەی سەرکردایەتی سیاسیی هەرێم کرد.
پاش پتر لە دوو مانگ و بە بۆنەی سییەمین سالیادی ڕاپەڕینی گەل دژی ستەم و ستەمکاران (١٩٩١)، کە بووە هۆکاریی دروستبوونی (پەناگەی ئارام) و سایەی دامەزرزاندنی (هەرێمی کوردستان – ١٩٩٢) لە مایەی خەبات و قوربانیی و خۆڕاگریی بەردەوامی گەل بۆ ماوەی شەست و ھەفت سال پاش لکاندنی کوردستانی باشوور بە پاشایەتی عیراق (١٩٢٥)، و بە دەستپێشخەریی و یارمەتی ھاوپەپەیمانی ڕۆژئاوایی، بەباشی دەزانم لێرەش (بە فراوانترکردنی بە وردەکاریی) بخرێتە ڕوو:
بۆ گەل و مێژوو.
دلنیام لەوەی ئەگەر ئەم ستراتیجییەیە بەکردەیی جێبەجێ بکرێت، هەرێمی کوردستان دەبێتە: کیانێکی ئازادی، گەل و خاک یەکگرتوو و پێشکەوتوو}
لە کاتێک دا هەرێمی کوردستان – بە هەموو کەموکورتییەوە – لە گشت بوارەکان، جگە لە بواریی بودجە کە مووچەش دەگرێتەوە، لە پێش هەر پازدە پارێزگاکانی ژێر دەسەلاتی حکومەتی عیراقی (بەواقیع) مەرکەزیی و(بەناو) ئیتیحادی دایە، دەکرێت لەم بوارەش پێشیان بکەوێتەوە و باشتریش بێت لە وان، بە چەند کردارێکی جیددی سەرکردایەتی سیاسی و چەند ڕێکارێکی کردەیی حکومەتی هەرێمی کوردستان. ئەمەش دەبێتە هۆکاریی بەدەستهێنانی تەباییەکی سیاسی ناوخۆیی ستراتیجی لە پێناوی بەرژەوەندی گشتیی و باڵای فراوانی خەلک و کیانی هەرێم، کە جیایە و باشتریشە لە هاوپەیمانیی تەکتیکی پەیوەست بە هەلبژاردن و بەرژەوەندیی تەسکیی حزبیی. ئاواش هۆشیاریی نەتەوەیی مرۆڤپەروەرانە و هەستی ئینتمای نیشتمانی کوردستانیی گەشەدەکەنەوە و بێزاریی هاولاتیان لە سیاسەت و نائومێدییان لە چاکنەبوون کەم دەبنەوە، و حزبەکان و حکومەتی هەرێم دەتوانن متمانە و هاوکاریی گەلی خۆڕاگری هەرێم وەک جاران بەدەستبهێننەوە. بەم شێوەیەش هەم پێگەی هەرێم لە عیراق و ناوچەکە پتەوتر دەبێت و هەم سەنگی هەرێم لە هەموو جیهان زیاتر دەبێت: لە گفتوگۆ دا لەگەل حکومەتی عیراق بۆ چارەسەر کردنی گرنگترین گرفت واتە گرفتی ناوچە دابڕێندراوەکان لە هەرێم کە لە دەستووریش کراوە بە گرفتی “ناوچە کێشەلەسەرەکان” لەسەر بنەڕەتی دەستووری هاوبەش، و لە گفتوگۆ دا لەگەل هەردوو دەولەتی دراوسێ، ئیران و تورکیا، بۆ ڕێزگرتن لە سەروەریی و سنووری نێودەولەتیی هەر سێک کیان (هەرێم و ئەو دوو دەولەتە) لەسەر بنەڕەتی یاسای نێودەولەتیی و ڕێسای دراوسێیەتیی و بە پەیڕەوکردنی ڕاگرتنی هاوسەنگیی لە نێوان سیاسەت و ئابووری لەگەل هەردوو دەولەت بۆ باشتر کردنی پەیوەندیی دەرەوە لە گەلیان، و لەپێناوی چارەسەر کردنی پرسی کورد لەو دوو ولاتەش بە شێوەیەکی ئاشتییانە و دەستووریی، هەروەها لەلای ولاتە هاوپەیمان و دۆستەکانی هەرێم کە دەبێتە هۆی پتەوکردنی یارمەتی و هاوکاریی وان بۆ هەرێم لە بوارەکانی ئابووریی و لەشکریی و دیپلۆماسیی.
هەرێمی کوردستان لەم بوارانەی خوارەوە لەپێش هەموو پارێزگاکانی ژێر دەسەلاتی ڕاستەوخۆی حکومەتی عیراقە واتە باشترە:
– لە بواری ئاسایش و سەقامگیریی و پێکەوەژیان، کە گەورەترین و گرنگترین دەسکەوتە لە ناوچەیەکی پڕ شەڕ و هەرا و لە دەڤەرێکی دەورەدراو بە چوار نەیار (بەدەر لە نائارامی ڕۆژانی ڕابردوو لە سلێمانی و هەلەبجە، لەبەر چەندین هۆکار)
– لە بواری ژێرخان و خزمەتگوزاریی گشتیی (کارەبا و ئاو و ڕێگەوبان و شارەوانیی)،
– لە بواری ئاستی جێنشینیی و پاکیی و سەوزایی و گەشتوگوزار،
– لە بواری ڕادەی خزمەتگوزاری تەندروستیی و فێرکاریی (هەرچەندە دەکرا و دەکرێت زۆر لە ئێستاش باشتر بێت بە دانانی کەسی شیاو لە جێگەی شیاو لە گشت جمگە هەستیارەکان)
لەبەر ئەو دەسکەوتانە هەرێمی کوردستان کیانێکی پتر لە نیمچە سەربەخۆیە، گرنگترین پشت و پەنای هەموو کورد و واری پێکەوەژیانی گشت پێکهاتەکانی خەلکی هەرێم و پەناگەی گشت ئاوارە و لێقەوماوانی دەوروبەرییەتی؛ ئەمانەش جێگەی خۆشحالی و مایەی شانازیی و سایەی سەرفرازی هەموو خەلکی هەرێم و گشت کوردن لە جیهان.
• بەلام لە بواریی بودجە (و مووچە)، کە سەرچاوەی بژێوی ژیانی سەدان هەزار هاولاتییە و بزوێنەری بازاڕ و ئابووریی هەرێمە، ئاشکرایە کە هەرێم لەم پێنج سالەی دوایی خراپترە لە پارێزگاکانی ژێر دەسەلاتی ڕاستەوخۆی حکومەتی مەرکەزی عیراقی، لەبەر چەندین هۆ. و ئەگەر لەم بوارەش هۆکارە نەرێنییە سەرەکییەکان لاببردرێن، و ئیدی هەرێم پشت بەخۆی ببەستێت، ئەوا هەرێمی کوردستان لەم بوارەش پێش پارێزگاکانی ژێر دەسەلاتی ڕاستەوخۆی حکومەتی عیراق دەکەوێتەوە و لە وان باشتریش دەبێت. ئیدی چیدیکە پێویست بەوە ناکات ھەر وەفد بەڕێوە بێت بۆ بەغدادی بێ سەروبەر و بێ سەروەریی بۆ تکاکردن یان پاڕانەوە لەو لایەنەی بە واقیع و بەوەکالەت حوکمی عیراق دەکات و زۆرینەیان لە ناو ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق دا بۆ خۆیان دابینکردووە، و هۆکاری سەرەکیی نەهامەتیی و نارەزایی خەلکی شیعەی ناوەراست و باشووری عیراقیشن.
ئەگەر سەرکردایەتی هەردوو حزبی دەسەلاتدار لە هەردوو دەڤەری (زۆنی) هەرێم و حکومەتی هەرێم بیانەوێت هەرێمی کوردستان لەم تەنگژە دژوارەی تێی کەوتووە دەرباز بێت، و ئەم دەرفەتە مێژووییە بقۆزنەوە کە دەسەلاتدارانی عیراق هێناویەتییانە پێش، وەک کارتی فشار لەسەر هەرێم بە مەبەستی (یان سازش بۆ هەژموونی ئیران یان تاواندنەوەی کیانی هەرێمی کوردستان)، ئەوا پرینسیپی پشتبەخۆبەستن ئاکامی ئەم هەولە دووقۆلییە پێچەوانە دەکاتەوە و وادەکات کە دەرەنجامی ئەم کردارە بەخێر بگەڕێتەوە بۆ خەلک و کیانی هەرێم، و بیکاتە خاوەن سەروەریی وخۆبەخێوکردن وخۆبەرگریی لەخۆکردن. دیارە ئەم ئامانجە بەهادارانەش زەمینە و مەرجی چین.
ئاشکرایە کە هەرێم، جگە لە بواری دارایی، لە هەموو بوارەکانی دیکە تا ڕادەیەکی زۆر سەربەخۆ و سەروەرە. چونکە هەرێم لە ئێستادا خاوەنی:
خۆبەڕێوەبردنی واتە حکومەتی خۆیەتی و دەرفەتیشی هاتووەتە پێش تا خۆی بەھێز بکات (بە ڕێکاری کردەیی چاکسازیی و پاکسازیی و بە یەکگرتنەوەی ھەردوو ئیدارەی ھەردووک زۆن بەکردەیی)؛ خاوەنی سیستەمی سیاسی و فرەحزبیی خۆیەتی و دەرفەتیشی هاتووەتە پێش تا خۆی (بە کۆنفرانسی سالانە) ڕێک و کۆک بکات؛ خاوەنی پەرلەمانی خۆیەتی دەرفەتیشی هاتووەتە پێش تا گەورەترین ئەرکی خۆی کە پازدە سالە نەیتوانیوە ئەنجامی بدات و بریتیە لە دانانی دەستووری هەرێم خێرا جێبەجێی بکات؛ خاوەنی دەسەلاتی دادوەریی خۆیەتی دەرفەتیشی هاتووەتە پێش تا خۆی کارا بکات و یاسا (بەکردەیی) لەسەر هەمووان سەروەر بکات، و وا بکات کە هەلگرتن و فرۆشتنی چەک بێ مۆلەت بە کردەیی لە سەرتاسەری ھەرێم قەدەخە بکرێت؛ خاوەنی سیستەمی تەندروستی خۆیەتی و دەرفەتیشی هاتووەتە پێش تا خۆی ڕێکبخاتەوە (و چوار نەخۆشخانەی پێشکەوتوو، کە بەرپرسانیش تێیاندا چارەسەر بکرێن، لەهەر چوار پارێزگا دروست بکات)، هەروەها پێویستە وەزارەتی تەندروستی هەرێم جگە لە ئەرکی پێشخستنی نەخۆشخانە حکومییەکان، بەردەووام چاودێری شێوە و نرخی چارەسەریی نەخۆشەکان لە نەخۆشخانە ئەهلییەکان بکات، چونکە زوربەی خەلکی پارەی چارەسەرکردنیان لەو نەخۆشخانانە نییە، و وادەشیان لە نەخۆشخانە حکوومییەکان بە سەختی و درەنگ دەستدەکەوێت (و بۆ ڕێگرتن لە ئیستیغلال). کاتی ئەوەش هاتووە کە وەزارەتی تەندروستی هەرێم پلانێکی گونجاوی دلنیایی تەندروستیی ساز و جێبەجبکات لە هەرێم چونکە دلنیایی تەندروستیی ماف و پێداویستییەکی ژیاریی گەلە (بەتایبەتی چینی هەژار)؛ خاوەنی سیستەم و دەزگای فێرکاریی و پەروەردەی خۆیەتی دەرفەتیشی هاتووەتە پێش تا زانست و توێژینەوەی زانستی پێشبخات، کە بناخەی پێشکەوتنە بە: کاراکردنی فێرگە حکومیەکان و لە سایەی بەرنامەی گونجاوی خوێندن و بە لێگرتنی بەڕێوەبەر و سەرۆک بەش و ڕاگر و سەرۆک زانکۆ و توێژەری ئەکادیمی بە پێوەری شارەزایی و لێهاتوویی (دوور لە دەستێوەردانی سیاسەتوانان). هەروەها پێویستە بەدواداچوونێکی جیددی لە لایەن وەزارەتی خوێندنی باڵاوە بۆ شێوەی فێرکاریی و شێوازی دەرچوون لە زانکۆ ئەهلییەکان بکرێت (بۆ پاراستنی ئاستی خوێندنی زانکۆیی و باڵا لە هەرێم و ڕێگەگرتن لە ئیستیغلال). زۆر پێویستیشە کە کامپی زانکۆی سەلاحەددینیش لە هەولێر پاش زیاتر لە چواردە ساڵ دەست بە دروستکردنی بکرێت، کارێکی زۆر چاکە کە کامپی زانکۆکانی سلێمانی و دهۆک سۆران و کۆیە دروستکراون، (زانکۆی سەلاحەددینیش زانکۆی بنەڕەتییە و هەر لەسەرەتای بڕیاری دروستکردنی ئەرزیشی بۆ تەرخانکراوە). پێش هەموو شتێکیش پێویستە وەزارەتی پەروەردە ڕێکارێکی زۆر گرنگ و زۆر ئاسان جێبەجێ بکات، کە ٢٨ سالە کەمتەرخەمە لە ئاستی دا واتە: یەکخستنی ناوی “مەکتەب و تەلەبە” کە لە هیچ ولاتێکی دونیا بەم دوو ناوییە نییە: (قوتابخانە و قوتابی – لە زۆنی زەرد | خوێندنگە و خوێندکار لە زۆنی سەوز)!، و تەگەرەیەکی سەیری حزبییانە و مایەی سەرئێشە و پەرتەوازەیی و شەرمە، چونکە ڕێکاريكى يەکخەره، و زۆر بە ئاسانی دەکرێت زاراوەی قوتابی بۆ سەرەتایی و ئامادەیی بەکاربهێنرێت و زاراوەی خوێندکار بۆ پەیمانگە و زانکۆکان، و بە مەکتەبیش بگوترێت فێرگە- وەک لە زوربەی زمانانی دونیا باوە؛ خاوەنی هێزی جەنگاوەری (پێشمەرگەی) خۆیەتی و دەرفەتیش هاتووەتە پێش تا لە ھێزی جەنگاوەری دوو حزب بکرێتە سوپای ھەموو گەل: بە ڕێکخستنی لە چوارچێوەی لەشکرێکی یەکگرتوو بەناوی (هێزی پاسەوانی هەرێمی کوردستان)، بەپێی دەستووری ئیتیحادیی و لە سایەی یاسای خزمەتی لەشکریی ناچاریی، کە ئەمەیان ئەرکی پەرلەمانە، و بە ھاوکاریی و یارمەتیی ھاوپەیمانان (کە لەسەرەتای شەڕی داعشەوە ئەم دەستپێشخەرییەیان کردووە)؛ خاوەنی دەزگای ڕاگەیاندنی خۆیەتی و دەرفەتیشی هاتووەتە پێش تا خۆی سەربەخۆ و پیشەیی بکات، لە هیچ ولاتێکی دیموکراتی جیهان حزب خاوەنی کەنالی تەلەفزیۆن و وێستگەی ڕادیۆ و بلاوکراوەی ڕۆژانە نییە (یەک بلاوکراوەی نووسراوی ناوخۆی مانگانە بەسە بۆ هەر حزبێکی متمانەی بەخۆی هەبێت)؛ خاوەنی وەزارەت و دەزگا و خاکی کشتوکالیی و سەرچاوەی ئاوی خۆیەتی و دەرفەتیشی هاتووەتە پێش تا دەست بە ژیاندنەوەی چاندن و پاراستنی بەرهەمی نیشتمانی و دروستکردنی بەنداو و سایلۆ و کێلگەی سەردەمیی و هاوکاریی جیددی جوتیاران بکات؛ خاوەنی بواری بازرگانی خۆیەتی و پێویستە حکومەتی ھەرێم کۆنترۆلی جۆریی (بەتایبەتی ئی خۆراک و دەرمان) بە جیددی تێدا جێگیر بکات؛ خاوەنی وەزارەت وبانک و دەزگای دارایی و ئابووری خۆیەتی و دەرفەتیشی هاتووەتە پێش تا خۆی توکمە بکات و دەزگای چاودێری دارایی و پشکنین و وردبیینی کارا بکات و ببێتە خاوەن سیستەمی بانکیی سەردەمیانە (و بگرە ببێتە خاوەنی سیستەمی دارایی و دراوی سەربەخۆی خۆی)؛ خاوەنی وەزارەت و دەزگای تەلەفۆن (و دوو کۆمپانیای زلی مۆبایل و ئینتەرنێت) و گەیاندنی خۆیەتی و دەرفەتیشی هاتووەتە پێش تا بەشی گواستنەوەشی ببێتە خاوەنی تۆڕی میترۆ و پاس و شەمەندەفەری خۆی (کە چەندین وەبەرهێنەری بیانی پێش چەندین سال ئامادەبوون بە سەرمایەی خۆیان و یارمەتی یەکیەتی ئەوروپا تۆڕی ترام و سیتی پاس لە هەرێم دروست بکەن، کەچی دەرفەتیان پێنەدرا!)؛ خاوەنی دەزگای ڕۆشنبیریی و هونەریی و وەرزشی و تەکنیکی خۆیەتی و دەرفەتیشیان هاتووەتە پێش تا بەهرەداران بەدەربخەن و سەریانبخەن، و ئەرکێک جێبەجێ بکەن کە ٢٨ سالە پشتگوێ خراوە: (دامەزراندنەوەی کۆڕی زانیاری کوردی) کە زۆر پێویستە بۆ پاراستن و پێشخستنی زمانی کوردی و داهێنانی زمانی نووسینی هاوبەشی کوردیی (ستاندارد)؛ خاوەنی سەندیکا و ڕێکخراوی ناحکومی خۆیەتی و دەرفەتیشیان هاتوەتە پێش تا خۆیان بکەنە نوێنەر و پارێزەری ماف و بەرژەوەندیی ئەندامانیان (و هەموویان بەیەکەوە کۆمەلگەی مەدەنی لە هەرێم پێکبهێنن) و واز لە پاشکۆیەتی حزبەکان بهێنن. حزب لە ولاتانی پێشکەوتوو تەنیا یەک ڕێکخراوی جەماەریی هەیە: ڕێکخراوی لاوان (ئەویش بۆ ژیاریی کردنی حزبە لە کۆنفرانسی سالانە)؛ خاوەنی فەرمانگە و نوێنەرایەتی پەیوەندی و کاروباری دەرەوەی خۆیەتی و دەرفەتی بۆ دەرەخسێت تا ئاست و پلە و پەیکەر و پێگەی چاکتر و بەرزتر و کاریگەرتر بکات.
ئەوەی بە پلەی یەکەم کەمە (نوقسانە) ئەوەیە کە لەسەرەوە ناوبرا: هێشتا خاوەنی بودجەی خۆی نییە، ئەگەر بووە خاوەنی ئەم بنەما و مەرجە گرنگەی کیانیش، ئەوە دەکەوێتە سەر ڕێگەی ڕاست بەرەو ئامانجی ستراتیجی گەلانی ئازاد و خاوەن سەروەریی.
ئەم کارە چارەنووسسازەش دەکرێت، ئەگەر بڕیاربەدەستان ویستیان (ئیرادەیان) هەبێت.
هەنگاوەکانی مسۆگەرکردنی پشتبەخۆبەستن لە بواری داراییش و کردنی هەرێم بە خاوەنی بودجەی خۆی ئەمانەن:
– یەکەم هەنگاو دەبێت کارا کردنی دەستەی دەستپاکیی و دەسەلاتی دادوەریی بێت لە لایەن حکومەتی هەرێم، بۆ ڕاگرتنی نەزیفی فەسادی ئیداریی و دارایی، لە هەموو بەش و دەزگاکان و بە هەموو شێوەیەک (بە تایبەتی لە ئیدارەی وەزارەتەکان و گشت فەرمانگە داراییەکان و هەموو دەزگا بنەڕەتییەکان)، بەکردەیی و هەستپێکراوی و لەماوەیەکی کورتی دیاریکراو دا.
– دووەم هەنگاو دەبێت سەرکردایەتی هەردوو حزبی دەسەلاتدار لە میزانییەی حزب و مووچەی کارمەندانی حزب دەستی پێبکەن، لە میزانییەی هەردوو حزبی گەورە و گشت حزبەکانی دیکە، واتە لە سالی داهاتوو (٢٠٢١)وە سەبارەت بە میزانییە و مەسرەف و مووچەی حزبیی پشت بەخۆیان ببەستن، وەک هەموو حزبەکانی ولاتە پێشکەوەتووەکان: بە بچووک کردنەوەی پەیکەری زلی حزبەکان، بە کەم کردنەوەی لق و مەلبەندو ڕێکخراو و کۆمیتە … هتد، و کەمکردنەوەی بارەگاکان لە شار و شارۆچکەکان، لە ولاتانی دیموکرات حزب یەک لق یان مەلبەندی لە هەرێم و یەک بارەگای لە هەر شارێک هەیە و تەنیا بۆ مەسرەفی کاروباری هەلبژاردن هاوکاریی دارایی لە بودجەی حکومەت وەردەگرێت، بۆیە دەبێت لەمەولا میزانییەی حزب لە ئابۆنەی ئەندامان و هاوکاریی لایەنگران و دۆستانی خاوەن کۆمپانیای ئەهلی و گەورە بازرگانانەوە بە ڕوونی (شەفافی) دابین بکرێت، و چیدیکە ئەندام و کارمەندانی بارەگاکان و کاروباری حزبیی مووچە لە بودجەی هەرێم وەرنەگرن، ئاواش بارگرانییەکی گەورە لەسەر بودجەی هەرێم هەلدەستێت و پارەیەکی یەکجار زۆر بۆ خەزێنەی هەرێمی کوردستان دەگەڕێتەوە.
– ڕێکخستن و ئاسانکردنی پرۆسەی وەبەرهێنانی بیانیی لە هەرێم بە یاسا و بە کردەوە، و لابردنی تەگەرەی(فەسادی) سەرەکی کە “نیسبەتێکی دیاریکراو” بوو بۆ لایەنێک یان بەرپرسێک!!
بۆ نموونە سنگاپوور (ھەرێمێکی پێشووی مالیزیا) بە دوو ڕێکاری سەرەکیی بە بیست سال گەیشتووەتە کاروانی پێشکەوتن: بایەخدان بە زانست و توێژینەوەی زانستی و ئاسانکاریی بۆ وەبەرهێنانی بیانیی، بە شێوەیەکی ڕوون (شەفاف) واتە دوور لە فەساد.
– ڕێکخستنەوەی دەرهێنان و گواستنەوە و فرۆشتنی نەفت و گاز، بە دامەزراندنی کۆمپانیای نیشتمانی نەفت و گاز، و بە هەموارکردنەوەی هەموو گڕێبەستەکانی پەیوەندیدار بەم بوارە کە هەروەک لە توێژینەوەیەک بە زمانی ئەلمانی بە هەماهەنگی لەگەل زانکۆی ئێرفورت لە سالی ٢٠١٢ خستوومەتە ڕوو (و وەریشم گێراوە بۆ زمانی کوردی سەبارەت بە ناوچە کێشەلەسەرەکان لە جیهان بە گشتی و لە نێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی ئیتیحادیی عیراق بە تایبەتی): بوونەتە گرێ کوێرە و مایەی باری گرانی ملیاران دۆلار قەرزی کۆمپانیاکان (چونکە بەپێی شێوازی بەشداریی – sharing- ی گرێبەستەکانیان پتر لە نیوەی نەفتی هەرێم دەبێتە مولکی ئەو کۆمپانیایانە!)؛ و کردنی هەموو ئەو کۆمپانیایانەی هەرێم کە وەک نێوەندگیر لەگەل ئەو كۆمپانيا نەفتيانه بۆ بەرژەوەندیی حزبیی یان شەخسیی قیت کراونەتەوە بە مولکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، و ناردنی گشت داهاتی نەفت و گاز ڕاستەوخۆ بۆ خەزێنەی حکومەتی هەرێمی کوردستان وەک دەرامەتی سامانی نیشتمانیی.
– داخستنی گشت پالاوگە بێمۆلەتەکان (کە هەر ناویان ئاماژەی نایاسیی و ناڕەواییانە و ھۆکاری ژەھراوی کردنی ھەوا و خاک و ئاوی ژێرزەوی کوردستان و تەندروستی خەلکین) و وەرگرتنی غەرامە و باجی نەدراو لەوانەی بێمۆلەت بوونەتە خاوەنیان، و دروست کردنی چەند پالاوگەیەکی گەورە و پێشکەوتوو لەجێگەکەیان دا، بە هاوکاریی وەبەرهێنەران.
– ڕێکخستنەوەی فەرمانگەکانی گۆمرگی بازگە سنوورییەکان، ولادانی کۆمپانیا لەم دەزگا نیشتمانییە و بەڕێوەبردنیان ڕاستەوخۆ لە لایەن کارمەندانی شیاوی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم، چونکە گومرگ لە گشت ولاتانی جیهان لە لایەن حکومەتەوە بەڕێوەدەبردرێت (نەک کۆمپانیای بازرگانیی)!، و بنبڕکردنی قاچاخچییەتی لە دەروازە سنوورییەکان بە کۆنترۆل و سزای توند و کاریگەر، و دەبێت داهاتەکانیان بە وردبنییەکی ڕوونەوە ڕاستەوخۆ بنێردرێن بۆ خەزێنەی هەرێم.
– کردنی گشت کۆمپانیا حزبییەکان بێ جیاوازی بە مولکی کەرتی گشتیی (مولکی حکومەتی هەرێمی کوردستان) و قازانجیان ڕاستەوخۆ بچێتە خەزێنەی هەرێمی کوردستان، چونکە سەرچاوەی سەرمایەیان لە بنەڕەت دا سامانە سروشتییەکان و دەرامەتی ناوخۆی هەرێمن. بە ڕاشکاویی هیچ حزبێک کە پاش ڕاپەڕین گەڕایەوە خاوەنی سەرمایەی دامەزراندنی یەک کۆمپانیاش نەبوو، جگە لەوەی حزب نابێت بازرگانی بکات، بەلکۆ دەبێت سیاسەت بکات، و بە دروستی واتە لە خزمەتی بەرژەوەندیی گشتیی گەل و نیشتمان.
– ڕێکخستنی باج بە شێوەیەکی یاسایی گونجاو، و وەرگرتنی لەو سەرمایەدارانەی چەندین سالە لێیان وەرنەگیراوە و بێ جیاوازیی.
– ڕێکخستنەوەی لیستی مووچەوەرگران و ڕاستکردنەوەی ژمارەی کارمەندانی حکومیی کردەیی و خانەنشینانی شایستە بە پاک کردنەوەی (بە جیددی) لە ژمارەی وەهمی و دوومووچە و ناشایستە و مووچەی کارمەندانی بارەگا و دەزگا حزبییەکان.
– دانانی بڕی پارەی „پاشەکەوت کراو“ لە مووچەی کارمەندانی حکومی لە سالی ٢٠١٥ وە لەسەر حیسابی بانکیی تا سیولەی دراویی پەیدا دەبێت، (و بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی یاسایی وکردەیی ببێتە پاشەکەوت)، و زامن کردنی مافی خاوەنەکانیان بە دانی پارەی کارەبا و ئاو و باج و قەرزی بانک لەو پارانە بە چێک (Bank check)، بۆ گەڕاندنەوەی بەشێک لە مافی نەدراوی بژێوی ژیانی مووچەوەرگرانی هەرێم و دانەوەی قەرزەکانی حکومەت لێی. و دامەزراندنەوەی سەندوقی خانەنشینی، کە لە سالی ١٩٩٢وە کاری پێناکرێت، هەرچەندە لەو ماوەیە دا بڕی گونجاو سەبارەت بە خانەنشینیی لە مووچەی کارمەندانی حکومیی وەرگیراوە.
– لە کۆتایی دا ھەرێمی كوردستان تەنیا بە (پشتبەخۆبەستن) لەم تەنگژەیە داراییە، و لە دەرەنجامی شومی خۆ بەستنەوە بە سیستەمی دارایی روخاوی عیراق واتە ھەلدێران لەگەل عیراقی بێ سەروەریی ژێر دەسەلاتی کردەیی گروپە حەشدییەکان و لە دۆخی لاوازیی و پەرتەوازەیی (بە هۆی ناتەبایی) رزگار دەبێت؛ چونکە رێزدار کازمییش (سەرۆک وەزیرانی حکومەتی عیراق) نە ھیچی بەدەستە و نە ھیچی پێدەکرێت لەگەل گروپە شەرانگیزە (کاتیۆشاوەشینە) سەپێنراوەکان لە لایەن ڕژێمی دەولەتی ڕۆژهەلاتەوە، و مەحالە بتوانێت ببێتە فریادرەسی بەغدادیش نەک ھەولێر (بۆیە چارەسەریی دروست و سەربەرزانە بۆ رەوشی دارایی نالەباری ھەرێم بە رێکخستنی سامان و داھاتی ھەرێمە، دوور لە فەساد و بەھەدەردان)؛ ئەمەش نەک تەنیا رێگەی دەربازبوونە لە تەنگژەی دارایی (بوودجە و مووچە)، بەلکو دەشبێتە مایەی سەربەخۆبوونی سیستەمی دارایی و دراوی تایبەتی ھەرێم وەک سەردەمی پێش روخانی رژێمی بەعس، کە کوردستان خاوەنی سیستەمی دارایی و دراوی بەھێزتری خۆی بوو «کە دراوی دیفاکتۆ ھەرێم ئەو کاتە دیناری سویسری بوو». ئێستاکەش دەکرێت لەحالەتی سەربەخۆبوون لە سیستەمی دارایی عیراق مامەلە بە دۆلار بکات و مووچەش بەرامبەر بڕی ئێستاکێی دینار بە دۆلار بدات، تا بەدیلێکی گونجاو و رەوشێکی گونجاو دەچەسپێندرێن؛ و چۆن ھەنگاوی رژێمی بەعس بە نەناردنی مووچە و دانانی ئابلوقەی ئابووری دووەم لەسەر (پەناگەی ئارام-Safe Haven) بووە ھۆکاری دامەزراندنی (دیفاکتۆ ھەرێمی کوردستان)، رەنگە ئەم ھەنگاوەی شاگردە دەسەلاتدارانی بەغدادیش، کە لە جیاتی «باغی داد بووەتە حەوشی بێ سەواد» ببێتە ھۆکاری دروستبوونی دیفاکتۆ کیانی سەربەخۆ، ئەگەر بڕیاربەدەستانی ھەرێم ویستیان ھەبێت و بیانەوێت بە ھاوکاریی «کۆمیسیۆنی راوێژی باڵا» لە پسپۆرانی لێھاتوو و جەریئی زانستەکانی سیاسەت و یاسا و ئابووریی و لەشکریی، ھەم بۆ ئەم پرسە (داراییە) و ھەم بۆ راوێژ بۆ “حوکمرانیی چاک (رشید)” و بۆ “وتووێژیی سەرکەوتوو” سوودی لێ وەربگرن، ئەگەر نا گوزەرانی گەل و کیانی ھەرێم و سەرفرازیی و دەسکەوت و ئاییندەی کورد بەرەو کارەساتێکی جەرگبڕ دەچن.
* ئەم شڕۆڤەیەی ڕەوشی ئێستاکێی هەرێمی کوردستان و ستراتیجیی پشتبەخۆبەستن بۆ چارەسەریی تەنگژەی دارایی و باری ناتەبایی و دۆخی لاوازیی هەرێم لەبەر ڕۆشنایی ئەنجامدانی چەندین توێژینەوەی ئەکادیمیی و کاری سەرپەرشتی کردنی نامە وتێزی خوێندنی باڵا، و پێشکەش کردنی دەیان ڕاوێژی خۆبەخشانە بۆ دەزگا حکومیی و سیاسییە بالاکانی هەرێم، لە پازدە سالی ڕابردوو دا، لە بوارەکانی: زانستی سیاسەت و پەیوەندی نێودەولەتیی بە گشتی و بابەتی وانەی (ستراتیجیی) بۆ قۆناخی چوارەمی بەکالۆریۆس و بابەتی (پێشمەرگە و سیاسەتی بەرگریی رۆژئاوایی) بۆ کۆرسی کاندیدانی ماستەر و بابەتی (بەڕێوەبردنی تەنگژەی نێودەولەتی – International Crisis Management) بۆ کۆرسی کاندیدانی دکتۆرا، ئامادەم کردووە؛ بە مەبەستی بەرچاوڕوونی بڕیاربەدەستانی هەرێم و هۆشیار کردنەوەی ڕای گشتی هەرێمی کوردستان، وەک خزمەتێکی دیکە بۆ گەل و نیشتمان لەم کاتە هەستیارە دا.