سیاسەت و دەرەنجامەکانی

بنەچەکەی (وشەی) یان زاراوەی سیاسەت
بنەچەکەی وشەی سیاسەت لە زمانی ئینگلیزیی (Policy) لە وشەی (Polis) “دەولەت شار”ی یۆنانی کۆنەوە هاتووە، ئەم وشەیە پەیوەست بوو بەو کیانانەی بەخۆیان خۆیان بەڕێوەدەبرد، بەواتای دانان وپیادەکردنی بەرنامەی کاروباری ڕیکخستن وبەرێوەبردنی کۆمەلگە و وار.
تێگەی (مەفهومی) زاراوەی سیاسەت
سیاسەت لە بنەڕەتدا هونەری بەڕێوەبردنی کیان یان دەولەتە، ژیان و پێکەوەژیانی هاولاتیان (پیاو و ژن) و هەرچی پەیوەندی بە کۆمەلگە و ولاتەوە هەبێت، بە شێوەیەکی یاسایی (دەستووریی) و گشتگیر؛ کەواتە هەموو تشتێکی پەیوەست بێت بە پێکهاتەی کۆمەلگە و کارلێکردن لێی، لەسەر ئاستی شەخسیی یان گشتیی، ناوخۆ و دەرەوە، لەخۆ دەگرێت.
دەرەنجامەکانی سیاسەتی حوکمرانیی
ئەگەر بەڕێوەبردنی کیان دروست بوو واتە چاک بوو، ئەوە سیاسەتی پەیڕەو وپیادەکراو لەلایەن دەسەلاتی ئەو کیانە دروستە و دەبێتە مایەی ڕێکوپێکی کۆمەلگە و خۆشگوزەرانی خەلک وپێشکەوتنی سەرخان و ژێرخان و خزمەتگوزاریی گشتیی ولات، ودیارە کە لە سایەی پرینسیپی: دانانی کەسی شیاو لە جێگەی شیاوە – بە پێی پێوەری ڕاست واتە: کارزانیی و دەستپاکیی و لە سایەی جێبەجێکردنی سەروەریی یاسایە بەکردەیی لەسەر هەموو هاولاتیان بێ جیاوازیی؛ بەلام ئەگەر بەڕێوەبردنەکە نادروست بوو واتە خراپ بوو، ئەوە سیاسەتی پەێرەوپیادەکراو لەلایەن دەسەلاتی ئەو کیانە نادروستە، و دەبێتە مایەی ناڕێکیی ولێکترازانی کۆمەلگە و خراپگوزەرانی خەلک و کەموکورتی زۆری سەرخان و ژێرخان و خزمەتگوزاریی گشتیی ولات، و دیارە کە لەسایەی مەحسوبیەت و مەنسوبیەتە – بە پشتگوێخستنی پێوەری پێویست واتە: کارزانیی و دەستپاکیی، و لەسایەی جێبەجێکردنی سەروەریی یاسا لەسەر هەموو هاولاتیان بێ جیاوازیی نییە. لەم حالەتە چارەسەری ڕەوشەکە واتە ڕاستکردنەوەی باری سیاسەتی بەڕێوەبردن (حوکمرانی): یان بەجێبەجێکردنی بەرنامەیەکی چاکساز و پاکسازی ڕیشەیی و کردەیی و هەستپێکراو دەکرێت، یان بە گۆرینی دەسەلات لە ڕیگەی هەلبژاردنێکی ئازاد و پاک بەدیدەهێت، واتە بە دەستاودەستکردنی دەسەلات بە شێوەیەکی دیموکراتیی و ئاشتیخوازانە؛ ئەگەرنا توندوتیژیی و هەرا، بێ بوونی جێگرەوەی ڕیکخراو وشایستە وبەرنامەیەکی ڕوون، ئاژاوە و کوشتن و وێرانکردن بەرپادەکات و ڕەوشی گەل و نیشتمان، لەجیاتی ئەوەی چاک بکات، دەکاتە کارەسات.
کاری سیاسیی دەولەت (کیانی سیاسیی)
سیستەمی دەولەت لەسەر دوو کۆلەگە دادەمەزرێت و بەرێوەدەچێت: دامەزراوە و یاسا.
دەولەت یان کیانی سیاسیی لە ڕێگەی دامەزراوەکانی ودەزگاکانی لە سایەی یاسا و دەستوور، بەشداریی لە سیاسەت (ناوخۆ و دەرەوە) دا دەکات، ئەمەش پەرلەمان (سەرۆکایەتیی و ئەندامەکانی) و حکومەت (سەرۆکایەتیی و وەزیرەکانی)، هەروەها (سەرۆکایەتیی و ئەندامانی) گشت ئەنجومەنی شارەوانییەکان و بەڕێەبەرایەتییە خۆجێیەکان بە هەموو لک و پێکهاتەکانیانەوە دەگرێتەوە.
کاری سیاسیی مرۆڤ (هاولاتیی)
کاری سیاسیی مرۆڤ بەرجەستەدەبێت لە کۆشش و چالاکیی ڕێکخراو لەپێناو دادپەروەریی وژیان و پێکەوەژیان و هاوکاریی و پێشکەوتن و خۆشگوزەرانیی کۆمەلگە و وار، وەک (بۆ نموونە) بوون بە ئەندامی حزبە سیاسییەکان یان ڕێکخراوە جەماوەرییەکان یان سەندیکا پیشەییەکان بۆ دەستەبەرکردنی ماف و بەرژەوەندییە ڕەواکان؛ یان بەشداربوون لە خۆپیشاندان یان مانگرتن یان گردبوونەوە، لەپێناو بەدەستھێنانی ئامانجی سیاسیی یان ئابووری یان کۆمەلایەتیی ڕەوا؛ هەروەها ڕەفتاری ڕێکخەری پەیوەندیی کۆمەلایەتیش بەشێکە لە سیاسەتی ڕۆژانەی مرۆڤ، وەک کردنی کارێکی چاک (مەعنەوی یان ماددی) لە کاتی پێکران، یان کۆکردنەوەی یارمەتی بۆ ڕێکخراوێکی بەڕاستی خێرخواز یان کارێکی چاکەی ڕوون لە کاتی کارەساتی سروشتیی، یان ئاوڕدانەوە لە دراوسێی نەخۆش یان موحتاج، یان ناوبژیکردن بۆ ئاشتەوایی لە نێوان تاکەکان یان ئاشتی لەنێو کۆمەلەکان، ئەم کاروڕەفتارە چاکانە هەموویان ڕەفتاری سیاسیی سوودبەخش ومرۆڤپەروەرانەن، مرۆڤایەتیش بالاترین پرینسیپە، بۆیە ئەرێنی و پەسەندن؛ بەلام کردەوەی شەرانگیز و ڕەفتاری زیانبەخش بە مرۆڤایەتیی و ژینگەی، لە ژێر هەر ناوێک و بە هەر دروشمێک و لەلایەن هەر کەس و گرۆپێکەوە بێت نەرێنی و ناپەسەندن.
دوو گروپ لە کۆمەلگە خەریکی سیاسەتن: یەکەم، سیاسەتناسان، ئەمانە کەسانی ئەکادیمین، پسپۆرییان زانستی سیاسەت و پەیوەندیی نێودەولەتییە، وانەوتوێژینەوە و ڕاوێژ ئەنجام دەدەن، لەبەر رۆشنایی زانستی سیاسەت و رێساکانی دیپلۆماسییەت لە پێناوی پیشکەوتنی کۆمەلگە و وار؛ دووەم گروپ بریتین لە سیاسەتوانان «سیاسەتمەداران»، ئەوانە ھەندێکیان سیاسەتیان لە چوارچێوەی حزبی سیاسی کردووەتە ئەرکی خزمەتکردنی گەل و نیشتمان بە کاروچالاکیی سیاسیی؛ و ھەندێکیشیان سیاسەتیان کردووە بە پیشەی ژیان و ئامرازی گوزەرانی شەخسیی بە کاسبی کردن بە سیاسەت وھەلپەرستیی. کارورەفتاری گەورە سیاسەتوانان (وەک هەر مرۆڤێک) بەپێی سروشتیانە، یان چاک و گشتگیرن لە پێناو بەرژەوەندی گەل و نیشتمان و لە مایەیانەوە نیشتمان پێشدەکەوێت و گەل خۆشگوزەران و کۆمکۆمەلگە بەختەوەر دەبێت؛ یان خراپ وشەرانگیز و خۆپەرستانەن لەپێناوی خۆ و دەستوپێوەندە هەلپەرستەکان و دەولەمەندبوونیان بە شێوەی ناڕەوا – بەتایبەتی فەساد، و بەهۆیانەوە نیشتمان کاولدەکرێن و گەل دەچەوسێندرێنەوە و تووشی نەهامەتی دەکرێن. سیاسەت لە دەولەت و کیانی دیموکرات و پێشکەوتوو لە لایەن دامەزراوە گرنگەکان و کاراکانی دەولەت ولە مایەی سەروەریی یاساوە سازدەکرێت و دادەڕێژرێت و پەیڕەو وپیادە دەکرێت، بەلام لە دەولەت و کیانی ستەمکار سیاسەت لە لایەن دیکتاتۆرێکی یان تاقمێکی ستەمکار و دەسەلاتپەرست وگەندەلەوە بەهەوەسی وی یان وان بۆ بەرژەوەندی تایبەتی شەخسییان دروست دەکرێت ودادرێژرێت و پەیڕەو وپیادەکرێت.
چۆن سیاسەت لە دەولەتێکی دیموکرات و فیدرال دروست دەکرێت یان دادەڕێژرێت، و ئامانج چیە؟
(ئەلمانیا وەک نموونە)
ئەنجومەنی نوێنەرانی ئیتیحادی ئەلمانی (Bundestag) بۆ نموونە، کەسێک هەلدەبژێرێت بۆ مەنسەبی ڕاوێژکاری ئیتیحادی “Bundeskanzler” (کە وەک سەرۆک وەزیرانە). ئەم کەسە پرینسیپەکانی ئاراستەکردنی سیاسەتی ناوخۆ و دەرەوە لەسەر ئاستی ئیتیحادی (پسپۆریی ئاراستەکردن / لەم ئەرکەدا دەستەیەکی ڕاوێژکاریی پسپۆر وليهاتوو هاوکاری دەکات) و وەزیرە ئیتیحادییەکان پێشنیار دەکات و پێشکەشی سەرۆک کۆماری دەکات لە هەردوو حالەتی دانان و لادان، پاش ڕێکەوتن لە حالەتی بوونی هاوبەندیی (ئیئتیلاف) لە نێوان دوو حزب یان زیاتر لە پێکهێنانی حکومەتی ئیتیحادیی. ئامانجی ستراتیجی سیاسەتی دەولەت: خزمەتکردنی هەموو گەلە لە گشت دەڤەرەکانی نیشتمان، بە هەموو توانا لەبەردەستەکان و بە چاکترین ڕێگە و بە ڕێکاری کارا و ڕوون.
کێ کۆنترۆلی کاری حکومەت دەکات لە دەولەتانی دیموکرات و فیدرال (حکومەتی ئیتیحادی و حکومەتی هەرێمەکان)؟
بۆ نموونە لە ئەلمانیا، ئەنجومەنی نوێنەرانی ئیتیحادی تەنیا یاسا دەرناکات، بەلکو چاودێری کاری حکومەتیش دەکات، لەسەر هەردوو ئاستی ناوخۆ و دەرەوە، بەتایبەتی سەبارەت بە جێبەجێکردنی یاساکان و بڕیارەکان و بودجە؛ بەم شێوەیە پەرلەمان کۆنترۆلی حکومەتی فیدرالی دەکات. پەرلەمان لە دەولەتانی دیموکرات و شارستانیی (مەدەنیی) یاسا بۆ حکومەت و کۆمەلگە ساز دەکات، لەبەر ڕۆشنایی دەستوور و لە پێناوی بەرژەوەندی باڵا و لە کاتی گونجاو، هەروەها بەردەوام چاودێری کاروبار و ئەدا و خەرجیی حکومەت دەکات.
پەرلەمانی هەرێمەکانیش هەمان ئەرکی پەرلەمانی ئیتیحادیی جێبەجێدەکەن – لەسەر ئاستی هەرێم؛ سەبارەت بە دەرچواندنی یاسا لە هەرێم (بە گونجان لەگەل دەستووری ئیتیحادیی و لەبەر ڕۆشنایی دەستووری هەرێم – چونکە هەموو هەرێمێک دەستووری خۆیشی هەیە). هەروەها پەرلەمانی هەرێمیش چاودێری کاروبار وئەدا و بودجەی (داھات و خەرجیی) حکومەتی هەرێم دەکات، واتە کۆنترۆلی حکومەتی هەرێم دەکات، بە مەبەستی دابینکردنی خزمەتکردنی گەل و نیشتمان بە هەموو توانای مرۆیی و سروشتی بەردەست، بە چاکترین شێوە و بەشێوازێکی ڕوون و پاک.
**********************************************
السياسة ونتائجها
أصل كلمة (‌او اصطلاح) السياسة:
أصل كلمة “سياسة – Policy” الانجليزية يأتي من كلمة “Polis” (الدولة المدينة) اليونانية القديمة، وكانت هذه الكلمة تُطلق على مدن تحكم نفسها بنفسها، وكانت تعني تنظيم و تطبيق برنامج إدارة الكيان ذاتياً.
مفهوم إصطلاح السياسة:
السياسة هي أساساً فن إدارة الكيان أو الدولة، حيث تنظم حياة وتعايش المواطنين والمواطنات وكل ما له علاقة بالكيان والمجتمع قانونياً (دستورياً) وبصورة عامة؛ فهي تشمل إذاً كل ما يتعلق بتشكيل المجتمع والتأثير فيه، على الصعيدين الشخصي والعام، داخلياً وخارجياً.
نتائج سياسة الحكم
إذا كانت إدارة الدولة أو الكيان صائبة أي جيدة، فهي تعني أنّ السياسة المُتبعة والمُطبقة من قبل سلطة ذلك الكيان صحيحة و تؤدي الى تنظيم المجتمع وإنسجامه و وتنجم عنها رفاهية الناس و تطوير البنى الفوقية والتحتية وتحسين الخدمات العامة في البلاد؛ وهذا يُظهر انها تسير في ظل مبدأ: وضع الشخص المُناسب في المكان المُناسب – وفقا للمعايير الصحيحة: الكفاءة والنزاهة، و في ظل تطبيق سيادة القانون فعلياً وعلى الجميع بدون تفرقة؛ ولكن إذا كانت إدارة الدولة أو الكيان غير صائبة أي سيئة، فهي تعني أن السياسة المُتبعة والمُطبقة من قبل سلطة تلك الدولة أو ذلك الكيان غير صحيحة، وستؤدي الى عدم إنتظام المجتمع و سوء الاحوال المعيشية للناس ونقائص كثيرة في البنى الفوقية والتحتية والخدمات العامة في البلاد، وهذه النتيجة تدل على أنّها تسير في ظل المحسوبية والمنسوبية، بتجاهل المعايير الصحيحة: الكفاءة والنزاهة، وليست في ضوء تطبيق سيادة القانون على الجميع بدون تفرقة. في هذە الحالة يكمن الحل أي تصحيح إدارة الحُكم: أما في تطبيق برنامج إصلاحي وتطهيري جذري وفعلي بصورة محسوسة، أو فی تغيير السلطة عن طريق إنتخابات حرة ونزيهة أي بتداول السلطة بصورة ديمقراطية سلمية؛ وإلاّ فان العُنف والشغب، من دون وجود بديل مُنظم وملائم سيُنتج الفوضى والقتل والدمار، وبدلاً من أن يُحسّن أوضاع الناس والوطن، سيحولها الى كارثة.
العمل السياسي للدولة (الكيان الساسي) في الدول الديمقراطية:
الشعب ينتخب البرلمان (السلطة التشريعية) بصورة حرة ونزيهة ودورية، تنبثق عنه حكومة (سلطة تنفيذية) تتبناها الأغلبية البرلمانية (أكثر من 50% من أعضاء البرلمان)، لإدارة المجتمع والبلد، لفترة محددة (أربع أو خمس سنوات)، وفقاً لمبدأ تداول السلطة بالطريقة الشرعية السلمية. تشارك الدولة بمؤسساتها في السياسة (الداخلية والخارجية)، وتشمل هذه البرلمان (رئاسته و أعضائه) والحكومة (رئاستها مع الوزراء)، وكذلك (رئاسات وأعضاء) المجالس البلدية والإدارات بجميع فروعها وتشكيلاتها (المحافظات، الاقضية، النواحي والقرى)، والاعضاء يُختارون و يعملون طبقاً لمعياري: الكفاءة والنزاهة، في ضوء سيادة القانون ومن اجل المصالح الوطنية العليا.
العمل السياسي للإنسان (للمواطنين والمواطنات):
إن أعمال الانسان السياسية تتجسد في السعي والنشاط المنظّم من اجل العدالة والعیش والتعايش والتعاون والتقدم والرفاهية، كالانتساب الى احزاب سياسية أو تنظيمات جماهيرية أو نقابات مهنية، أو المشاركة في مظاهرة أو إضراب أو إعتصام مثلاً؛ والسلوك المنظم للعلاقات الاجتماعية هو أيضًا جزء من السياسة اليومية للإنسان، مثل القيام بعمل خيّر معنوياً أو مادياً في حالة الاقتدار، أو جمع التبرعات لمنظمة خيرية فعلاً أو لعمل خيري واضح أثناء الكوارث مثلاً أو الاعتناء بالجار المريض أو المحتاج، أو التوسط للمصالحة بين الافراد أو السلام بين المجاميع، فهي أيضاً تصرفات سياسية إنسانية؛ والانسانية هي المبدأ الأسمى.
تكون أعمال وأفعال الساسة وفقاً لطبيعتهم، أما خيّرا وعموميا من اجل المصالح العليا للشعب والوطن، وبها تتقدم الاوطان وتترفه وتسعد الشعوب؛ أو تكون شريرة وأنانية من اجل إثراء أنفسهم وزبانياتهم الانتهازيية بصورة غير شرعية، وبها تُدمّر الاوطان وتُستعبد وتشقى الشعوب. فالسياسة تُصنع وتُصاغ وتطبق في الدول والكيانات الديمقراطية من قبل مؤسسات هامة وفعالة في ظل سيادة القانون؛ اما في الدول والكيانات الاستبدادية فالسياسة تُصنع أو تُصاغ من قبل دكتاتور مستبد ‌‌أو مجموعة متسلطة أو حاكم سلطوي فاسد و مجموعة سلطوية فاسدة، وتطبق بمشيئة الدكتاتور من قبل زبانية فاسدة.
كيف تُصنع أو تُصاغ السياسة في دولة ديمقراطية فدرالية (متحضرة)، وما هو الهدف؟ (ألمانيا مثالاً):
ينتخب المجلس الاتحادي الالماني أي مجلس النواب (Bundestag) مثلاً، شخصًا واحدًا لمنصب المستشار الاتحادي “Bundeskanzler” (وهو بمثابة رئيس الوزراء)، يحدد هذا الشخص المبادئ التوجيهية للسياسة الداخلية والخارجية على المستوى الاتحادي (اختصاص التوجيه / يساعده في ذلك هيئة إستشارية إختصاصية كفوءة) ويقترح الوزراء الاتحاديين ويعرضه على رئيس الجمهورية في حالتي التعيين والإعفاء، بعد الاتفاق في حالة الائتلاف بين حزبين او أكثر لتشكيل الحكومة الاتحادية.
هدف سياسة الدولة الإستراتيجي هي: خدمة كل الشعب في جميع أرجاء الوطن، بكل الامكانيات المُتاحة وبأفضل الطرق وبإجراءات فعّالة وشفافة.
من يتحكم في عمل الحكومة (الاتحادية أو حكومات الاقاليم) في الدول الديمقراطية الفدرالية، المانيا مثلاً؟
في المانيا مثلاً، لا يقوم البوندستاغ (Bundestag) بسن القوانين فقط، بل يُراقب ما تفعله الحكومة الفيدرالية ايضاً (داخلياً وخارجياً)، لذلك فهو يسيطر على الحكومة الفيدرالية. فالبرلمان في الدول الديمقراطية المتحضرة يشرع القوانين للحكومة والمجتمع في ضوء الدستور ومن أجل المصالح العليا وفي الوقت المناسب، ويراقب أداء الحكومة لخدمة الشعب والوطن باستمرار.
وتؤدي برلمانات الاقاليم نفس الواجبات بخصوص تشريع القوانين في الأقاليم (بالإنسجام مع الدستور الاتحادي و في ضوء دستور الإقليم)، وتراقب أداء الحكومات أو بالأحرى تسيطر هي أيضاً على حكومات الأقاليم لضمان خدمة الشعب والوطن بكل الامكانيات البشرية والطبيعية المتوفرة وبالصيغة المُثلى وبشفافية ونزاهة.